Over trauma

Het woord ‘trauma’ wordt zowel voor lichamelijke verwondingen gebruikt, bijvoorbeeld in het woord ‘traumahelikopter’, als voor psychisch letsel, zoals in het woord ‘oorlogstrauma’. In het project Blootgelegd gebruiken we het woord trauma voor de psychische verwondingen die ontstaan nadat een mens intens schokkende, angstaanjagende gebeurtenissen heeft meegemaakt, waaraan hij of zij zich machteloos overgeleverd heeft gevoeld.

Mensen die in bedreigende omstandigheden verkeren, zullen meestal eerst proberen te vechten of te vluchten, om zichzelf te verdedigen, te beschermen en in veiligheid te brengen. Maar wanneer zij – soms onbewust in een fractie van een seconde – inzien dat vluchten en vechten de situatie eerder gevaarlijker dan veiliger maken, loopt hun stress razendsnel zo hoog op dat er automatische een ‘noodsituatie-mechanisme’ in werking treedt. Dat mechanisme bestaat uit zowel lichamelijke reacties (verstarren, verlammen, onderwerpen en het omlaag brengen van de hartslag bijvoorbeeld) als psychische reacties (doodkalm worden, niets meer voelen) waardoor de kans op overleven in die bedreigende situatie zo groot mogelijk wordt.

Trauma laat sporen na in je lijf, je psyche en je relaties.

Wanneer de dreiging over is, en er weer een veilige situatie ontstaat, wanneer iemand een arm om zo’n mens heen slaat, een luisterend oor biedt en aandacht schenkt aan de angst, de pijn en het verdriet die de persoon in kwestie heeft doorstaan, kan het noodmechanisme weer tot rust komen. Helaas gebeurt dat in veel situaties niet: als huiselijk geweld of misbruik blijft bestaan, of wanneer een geliefd persoon niet terugkeert, blijft de stressvolle, angstige, pijnlijke situatie nog bestaan. Het noodmechanisme blijft dan ‘aan staan’, en laat op den duur sporen na in het lijf, de psyche en het sociale leven. Doordat de stresshormoonhuishouding anders reageert dan voor de schokkende gebeurtenis, is het lijf meer gespannen en maakt iemand zich bijvoorbeeld sneller zorgen dan voorheen. Een ander gevolg is dat zo iemand zich minder goed kan concentreren, meer prikkelbaar is, of juist hyperalert is, sneller vermoeid is of nergens meer zin in heeft. Vaak verliezen getraumatiseerde mensen door wat ze hebben meegemaakt het vertrouwen in andere mensen en in hun eigen reacties en capaciteiten, met alle gevolgen van dien: schoolprestaties, werkresultaten, (intieme) relaties en iemands gezondheid lijden daaronder.

Psychische wonden zijn net als lichamelijke wonden prima te genezen, mits ze de juiste behandeling krijgen.

De gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen kunnen heel divers zijn. Lang niet altijd worden de symptomen die na een tijdje ontstaan in verband gebracht met de schokkende gebeurtenis en lang niet altijd wordt dus herkend en erkend dat de symptomen een gevolg zijn van trauma. Dat is bijzonder jammer, want psychische wonden zijn net als lichamelijke wonden prima te genezen, mits ze de juiste behandeling krijgen, namelijk een behandeling gericht op psychotrauma.

Een obstakel daarbij is dat het in onze samenleving nog steeds niet gewoon is om werkelijk aandacht te vragen of te krijgen voor de psychische, emotionele, relationele en lichamelijke gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen. Liever gaan mensen over tot de orde van de dag, zijn flink, ‘laten zich niet kennen’, leiden zich af met nog meer werk, pepmiddelen of andere op consumptie, vermijding en afleiding gerichte strategieën. Allemaal bedoeld om ‘zo normaal mogelijk’ verder te leven na een traumatische ervaring en te zorgen dat liefst niemand iets aan hen merkt. Op die manier hoeft een getraumatiseerd iemand zich niet bezig te houden met de verwarring, het verdriet, de pijn en de leegte die op kunnen treden na bepaalde traumatische ervaringen. In wezen helpen deze strategieën iemand op de lange duur verder van huis, soms met als gevolg dat zij zich vervreemd voelen van zichzelf en van anderen, ook van vrienden of van de mensen die ze liefhebben.

Het is belangrijk dat we in de samenleving niet alleen elkaars succesvolle kanten zien, maar ook elkaars kwetsbare kanten.

Daarom is het van belang dat gewone mensen over hun bijzondere gebeurtenissen vertellen. Dat we in de samenleving niet alleen elkaars succesvolle, flinke, sterke, leuke kanten zien, zoals in de social media zo vaak het geval is, maar ook elkaars kwetsbare kanten. Dat we elkaar de impact laten zien die gebeurtenissen zoals een oorlog, het verliezen van een kind, een verkrachting kunnen hebben op iemands leven. Juist als we elkaars kwetsbare kanten kunnen zien, raken we meer betrokken bij elkaar, en kan er begrip en empathie ontstaan.